Από την εκδήλωση ''Βραδιά Πολιτισμού (1ος χρόνος)

Το Λιγνιτωρυχείο του Χωματερού

  Σύμφωνα με τις μελέτες των γεωλόγων πριν από 5.000.000 εκατομμύρια χρόνια   όλη η περιοχή   ήταν μια μεγάλη λίμνη. Πριν 1.600.000 χρόνια η λίμνη χάθηκε  (αφού η θάλασσα εισχώρησε στην ξηρά) και στη θέση της πήρε μια βαθιά στην αρχή και ρηχή στη συνέχεια θάλασσα.Η σημερινή μορφή του τοπίου κρύβει στα σπλάχνα του όσα κληρονόμησε από το τόσο μακρινό παρελθόν του.Η διαστρωμάτωσή του είναι το αρχείο της γνώσης  για να γνωρίσουμε αυτό το παρελθόν.Με τις γεωλογικές αυτές μεταβολές και τους σχηματισμούς, δημιουργήθηκε λιγνίτης στην περιοχή. Η ανακάλυψή του στο Χωματερό έγινε κατά τυχαίο τρόπο. Γύρω στα 1900 στην νοτιοδυτική πλευρά του οικισμού που είχε εποικισθεί από τους Αλωνιστιώτες, άνοιξαν πηγάδι για να βρουν  νερό. Σε βάθος οκτώ μέτρων περίπου ήταν αδύνατο να συνεχίσουν την εκσκαφή γιατί κάτι πολύ σκληρό τους εμπόδιζε. Το θέμα αυτό συζητήθηκε και εκείνες τις μέρες κάποιος μηχανικός έλαβε γνώση του γεγονότος. Αυτός τους είπε ότι πρόκειται για κάρβουνο και πήγε και το δήλωσε στο κράτος .Για το κάρβουνο αυτό ενδιαφέρθηκε η εταιρία χημικών προϊόντων και λιπασμάτων Κανελλόπουλος Α.Ε.  και η εκμετάλλευση άρχισε από το 1916-17.Μάλιστα στα δυτικά του χωριού στην περιοχή νταμάρι το κάρβουνο ήταν  επιφανειακό.Η εταιρία άρχισε από εκεί. Έβγαζε κάρβουνο το έβαζε μέσα σε μεγάλα πούρια και το φόρτωνε σε άλογα και γαϊδούρια.Τα ζώα το κατέβαζαν στα Καντιάνικα όπου από κει με καράβι το έπαιρνε η Γαλλική εταιρία Ζαν και Ροζ στην Καλαμάτα.

5.jpg

Στη συνέχεια έφτιαξε τις σιδηροδρομικές γραμμές αφού βέβαια αντιμετώπιζε πολλές αντιδράσεις από τους ιδιοκτήτες των κτημάτων που περνούσε.Το έργο άρχισε να οργανώνεται ως μια μονάδα βιομηχανική. Στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού άρχισαν να σκάβουν γαλαρίες τους ''φηρέδες'' όπως τους έλεγαν και έδιναν σ΄αυτές  ονόματα υποχθόνιων θεών π.χ. Περσεφόνη ,Πλούτωνας ,Ορφέας, Ευριδήκη. Η πρώτη γαλαρία ονομάστηκε Περσεφόνη και είχε βάθος 100 μέτρων με πολλές διακλαδώσεις. Οι γαλαρίες είχαν στο έμπα τους οροφές που τις στήριζαν με κυπαρίσσια σχηματίζοντας σαν Π. Μέσα απ ΄αυτές περνούσαν γραμμές για να κυλάνε τα βαγόνια. Σε μεγάλο βάθος δεν υπήρχε καμιά προστασία γι΄ αυτό και κάποιες φορές βυθίζονταν και υπήρχαν θύματα. Η εξόρυξη του λιγνίτη γινόταν με δυο τρόπους.Ο πρώτος ήταν να κόβουν το κάρβουνο με εργαλεία. Τέτοια ήταν το πικούνι ,η βαριά ,το λοστάρι, το ματάκι (είδος σφήνας).Ο δεύτερος τρόπος ήταν να βάζουν φουρνέλα. Το έργο μετά το 1918 άρχισε να γίνεται γνωστό. Η εταιρία είχε φτιάξει και σπιτάκια για τους εργάτες.Ήταν πέτρινα και μονόχωρα με τζάκι στη γωνία για να μαγειρεύουν και να θερμαίνονται και ήταν στεγασμένα με κεραμίδια από το καμίνι του Μυλωνά. Πολλοί άνθρωποι από διάφορα μέρη της Ελλάδας ιδιαίτερα από περιοχές που υπήρχαν ανάλογα έργα, π.χ από τη Σέριφο και την  Εύβοια έφταναν στο Χωματερό για να εργαστούν. Μάλιστα μετά την Μικρασιατική καταστροφή μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων, από το Λιβίσι της  Μικράς Ασίας, έφτασαν πρόσφυγες πλέον για να βρουν δουλειά. Κάποιοι απ΄ αυτούς ήταν και έμπειροι εργάτες. Στην  αρχή μετέφεραν το κάρβουνο με βαγόνια που τα τραβούσαν άλογα. Αργότερα  έφτιαξαν ένα μικρό εργοστάσιο  παραγωγής  ηλεκτρικού  ρεύματος  και  τα βαγόνια έγιναν ηλεκτροκίνητα. Το  κάρβουνο έβγαινε από τις στοές με βίντσια  ηλεκτροκίνητα. Το χωριό άλλαξε όψη και ζωή. Κόσμος πολύς πάνω από 200 άτομα εργάζονταν στο έργο.Πολλοί εργάτες είχαν έρθει με τις οικογένειές τους. Τα ημερομίσθια για εκείνη την εποχή ήταν καλά αφού ο εργάτης έπαιρνε 70 δρχ μεροκάματο και όταν έπαιρναν εργολαβία έπαιρναν 120 δρχ. Τότε η λίρα είχε 25-30 δρχ. Για πρώτη φορά στην περιοχή της Κορώνης οι άνθρωποι εργάζονταν με οκτάωρο εργασίας αφού το έργο λειτουργούσε επί 24ώρου βάσεως σε τρεις βάρδιες. Αυτό ήταν μια κοινωνική ανατροπή για τα δεδομένα της περιοχής που ως αγρότες είχαν εντελώς διαφορετικό τρόπο εργασίας και πληρωμής. Μάλιστα για την κάλυψη των αναγκών τόσων ξένων υπήρχε στο χωριό αρτοποιείο, μπακάλικο, χασάπικο, κ.α. Η διαπολιτισμική αυτή κοινωνία που δημιουργήθηκε στο χωριό άλλαξε την ζωή των ανθρώπων της κλειστής κοινωνίας. Πηγαινοερχόταν κόσμος υπήρχαν γραφεία είχαν συνεχή δουλειά και χρήματα. Οι ξένοι που είχαν έρθει ήταν άνθρωποι δυναμικοί και με ανοιχτό μυαλό. Γύρω στο 1927-30 έγινε η πρώτη προσπάθεια να ιδρύσουν σωματείο. Τα κατάφεραν και η πινακίδα του υπάρχει ακόμα και σήμερα  ''Σωματείο ανθρακωρύχων  Χωματερού'' λέει.
Αυτό δεν άρεσε στο αφεντικό. Μετά από μια απόπειρα φόνου που έγινε εναντίον του πρωτεργάτη συνδικαλιστή Ανδρέα Κατσαίτη το σωματείο διαλύθηκε γρήγορα. Το 1935 το ανθρακωρυχείο έκλεισε .Οι ξένοι έφυγαν.Το 1940-41 οι Ιταλοί  που ήθελαν καύσιμα για να κινούν τα τρένα ξανάνοιξαν το έργο. Αυτή τη φορά ο κόσμος ήταν περισσότερος. Οι εργάτες ξεπερνούσαν τους 370. Το Χωματερό είχε πολυκοσμία. Οι Ιταλοί έδιναν τρόφιμα, όχι μόνο στους  εργαζόμενους αλλά και στις οικογένειές τους. Οι άνθρωποι του χωριού δεν ένιωσαν την πείνα  της κατοχής. Τότε λένε πως έβγαζαν 200 τόνους κάρβουνο τη μέρα. Δούλευαν άνδρες και γυναίκες. Οι άνδρες στις στοές και οι γυναίκες στη διαλογή. Βέβαια οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες. Το 1944 ήρθαν και ανέλαβαν το έργο οι Γερμανοί. Στο Χωματερό ήταν το επαρχιακό κέντρο του ΕΑΜ το οποίο ήταν στην παρανομία. Το ΕΑΜ είχε δώσει διαταγή να φύγουν όλοι οι εργάτες και οι κάτοικοι του χωριού. Όμως ο υπεύθυνος της πληρωμής τους κράτησε για να τους πληρώσει όπως είπε. Δυστυχώς με τον  ερχομό των Γερμανών δεν έλειψαν και οι εφιάλτες. Ανθρωποι του χωριού και της εταιρίας συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στο Γερμανικό στρατηγείο της Τρίπολης. Εκεί τους εκτέλεσαν.Το 1945 λέγεται πως οι αντάρτες έκοψαν τα λουριά που γύριζαν τη μηχανή για το ρεύμα και το πήραν για να φτιάξουν παπούτσια. Ήταν λάθος, γιατί από τότε έκλεισε το έργο αυτό που έδινε ζωή και χρήματα σε μια εποχή που οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες. Στις αρχές του 1970  ξηλώθηκαν από τη Λάρκο και τα σίδερα πουλήθηκαν. Από τότε, έχουν γίνει δυο απόπειρες για να ξαναβγάλουν λιγνίτη. Η μια έγινε το 1993-94 κα η άλλη το 2005-06. Όμως η εξόρυξη ήθελαν να γίνει με μηχανήματα και επιφανειακά. Η αντίδραση των  κατοίκων όχι μόνο του χωριού αλλά  και όλων των άλλων που απαρτίζουν το πρ.Δήμο Κορώνης και όχι μόνο αλλά και όλης της Μεσσηνίας ήταν γενική. Σήμερα οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές και οι απαιτήσεις, οι γνώσεις και το ενδιαφέρον των  ανθρώπων είναι ένα μεγάλο εμπόδιο. Σήμερα στην περιοχή των ορυχείων δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να το πιστοποιεί. Όλα έχουν καταστραφεί και τα έχουν εξαφανίσει.

Θα μπορούσαν να διαφυλαχτούν και να είναι κληρονομιά μιας βιομηχανικής αρχαιολογίας στη περιοχή.

από   την    Γιώτα Κατσίβα-Μαρκάκη
μέλος του Πολιτιστικού Συλλόγου